Το φαινόμενο της ομοφοβίας: Τα αίτια και η εκδήλωσή της

   Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ακόμα και στις μέρες μας, που χύθηκε πολύ μελάνι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα ομοφυλόφιλα άτομα ακόμη αντιμετωπίζονται από πολλά κοινωνικά σύνολα με εχθρότητα, ρατσισμό ή και σαν ασθένεια, παρόλο που η ομοφυλοφιλία έχει αφαιρεθεί εδώ και πολλά χρόνια από το DSM (Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών). Ο όρος ομοφοβία χαρακτηρίζει το σύνολο ατόμων, τάσεων και ιδεολογιών που εναντιώνονται προς τα ομοφυλόφιλα άτομα, όπως επίσης και η παράλογη φοβική διάθεση που έχουν προς τους ομοφυλόφιλους.
Πρόκειται για μια παθολογικά γενικευμένου τύπου φοβική αντίδραση από το ομοφοβικό άτομο προς το άτομο με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, που εκδηλώνεται συνήθως με διακρίσεις στον χώρο εργασίας, λογοκρισία, λεκτικές ή/και σωματικές επιθέσεις, ακόμη και με θάνατο σε τριτοκοσμικές υπανάπτυκτες χώρες.

Κοινωνικές πεποιθήσεις
Τα αίτια της συμπεριφοράς αυτής είναι βαθιά συνυφασμένα με τις κοινωνικές πεποιθήσεις και τους θεσμούς που τα ενισχύουν. Με μια ματιά στο παρελθόν θα δούμε ότι στον Μεσαίωνα κυνηγούσαμε μάγισσες, τον περασμένο αιώνα πωλούσαμε σκλάβους και πιο πρόσφατα οι γυναίκες δεν είχαν ίσα δικαιώματα με τους άντρες. Οι άνθρωποι τείνουμε να απορρίπτουμε ή να βλέπουμε με σκεπτικισμό οτιδήποτε διαφορετικό από εμάς και οτιδήποτε έχει διαφορετική άποψη από εμάς, θεωρώντας το αφύσικο και υποδεέστερο ή και επικίνδυνο για εμάς. Όπως και για κάθε ρατσιστική συμπεριφορά, τα βασικά αίτια είναι η έλλειψη γνώσης, η έλλειψη παιδείας-κοινωνικής μόρφωσης και το κοινωνικό χάσμα που συντηρείται από διάφορους θεσμούς.

Αν δούμε αυτή τη συμπεριφορά μέσα από το ψυχαναλυτικό πρίσμα, τα ομοφοβικά άτομα εκδηλώνονται αρνητικά, με σκοπό να εκφράσουν έμπρακτα τη διαφοροποίησή τους από την ομοφυλοφιλία. Αυτή η αντίδραση λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός προστασίας του Εγώ, μειώνοντας και ανακουφίζοντας το άγχος που προκαλεί η δική τους υποβόσκουσα καταπιεσμένη ομοφυλοφιλική τάση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η εσωτερική σύγκρουση να μεταφέρεται προς το περιβάλλον. Εδώ μπορούμε να κάνουμε έναν παραλληλισμό με την ανάγκη του ανθρώπου γενικότερα να τάσσεται σε ομάδες ή ιδεολογίες υπό τον φόβο του αφανισμού, ασκώντας έλεγχο σε βαθύτερα ένστικτα, π.χ. ο θρησκόληπτος (μουσουλμάνος ή Χριστιανός ή Ινδουιστής κ.ά) θα εκφράσει έντονα τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις μειώνοντας υποσυνείδητα την αμφιβολία, τον φόβο κινδύνου να πέσει σε θρησκευτικό ατόπημα.

Η ομοφοβία, όπως και το κάθε είδος ρατσισμού - μισαλλοδοξίας, αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο, βαθιά ριζωμένο ιστορικά και πολιτισμικά, που υιοθετήθηκε και υιοθετείται κυρίως από άτομα με ιδιαίτερα ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά. Με το να αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα των άλλων, σεβόμενοι τα ανθρώπινα δικαιώματα, βάζουμε τις βάσεις για ένα καλύτερο, πιο ανεκτικό και ασφαλή κόσμο! Όπως είχε πει ο Ουίσταν Ώντεν, ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του εικοστού αιώνα: «Ή που θα μπορέσουμε να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον ή που θα πεθάνουμε».

Ευάγγελος Ορφανίδης - Κλινικός ψυχολόγος, DipCH
angelospsy@gmail.com