Ποιός είναι ο Νάρκισσος και ποιά τα χαρακτηριστικά του;

    Όλοι έχουμε ακούσει για τον μύθο του Νάρκισσου απ’ όπου έχει δανειστεί και χρησιμοποιηθεί ως έννοια στη ψυχανάλυση από τον Σ. Φρόυντ στο βιβλίο του «Για τον Ναρκισσισμό, Η εισαγωγή» (1914).
Ο Ναρκισσισμός είναι μια λέξη που λέμε συχνά, συνήθως αστειευόμενοι, θέλοντας να χαρακτηρίσουμε την αυταρέσκεια, την αλαζονεία ή την υπεροψία που έχει ένα άτομο. Στην ουσία όμως, ο Ναρκισσισμός είναι το παθολογικά εγωκεντρικό άτομο ή παθολογική μεγαλομανία. Βέβαια, είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή, στην οποία το άτομο έχει μια διογκωμένη αίσθηση θαυμασμού και αυτοερωτισμού της ύπαρξής του, όπως και την έντονα ηδονιστική ανάγκη του για θαυμασμό και αποδοχή από τον περίγυρο. Ωστόσο, πίσω από την μάσκα της υπέρμετρης αυτοπεποίθησης κρύβεται το αληθινό πρόσωπο της Ναρκισσιστικής προσωπικότητας, που έχει μια πολύ εύθραυστη αυτοεκτίμηση, έλλειψη ανεκτικότητας στη παραμικρή κριτική και έντονο φόβο ότι ανά πάσα στιγμή θα καταρρεύσει η αυτοεκτίμηση του.
Είναι σχετικά εύκολο να αναγνωρίσουμε μια Ναρκισσιστική προσωπικότητα λόγω των εμφανών χαρακτηριστικών, όπως η αστείρευτη ανάγκη που έχουν να επιδεικνύουν τα προτερήματα και τα χαρίσματά τους με υπερβολικό τρόπο.  Αυτό βέβαια λειτουργεί για να αντισταθμίζει εσωτερικά την ανασφάλεια, το κενό και το αίσθημα κατωτερότητας που τους διακατέχει.

Τα χαρακτηριστικά
Τα άτομα με Ναρκισσιστική διαταραχή έχουν στην πλειοψηφία τους τα εξής χαρακτηριστικά:
- Απουσία ενσυναίσθησης.  Είναι αυτό που λέμε «δεν μπαίνει στη θέση του άλλου»,  αδιαφορεί για το πώς νιώθει ο άλλος.
- Είναι απορροφημένος στις φαντασιώσεις του για επιτυχία, σαγηνευτική εμφάνιση, λάμψη, υπεροχή και γενικά ότι εξυψώνει το «Εγώ» του.
- Εκμεταλλεύεται συνειδητά άλλα άτομα για να επιτύχει του σκοπούς του.
- Έχει την αίσθηση ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν. 
- Επιδιώκει να συναναστρέφεται μόνο με άτομα της δικής του «ευφυΐας» και της «ανώτερης τάξης».
- Μεγαλειώδης αίσθηση σπουδαιότητας και μοναδικότητας σε όποιο θέμα καταπιαστεί, απαιτώντας τον ανάλογο θαυμασμό έστω και χωρίς επιτεύγματα.
- Απαιτεί από τους άλλους να προσαρμόζονται στο πρόγραμμα του και στα «θέλω» του.

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό, είναι η αδυναμία των ατόμων αυτών να επισυνάψουν αληθινές σχέσεις, που αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βιώνουν έντονο αίσθημα μοναξιάς, οδηγώντας τα άτομα αυτά στην κατάθλιψη.  Αυτό συμβαίνει λόγω της ανάγκης του ατόμου να χρησιμοποιήσει τον/την σύντροφό του ως μέσο προβολής, αδιαφορώντας για το συναισθηματικό κομμάτι μιας σχέσης. Το ίδιο σενάριο επαναλαμβάνεται και στις φιλικές σχέσεις του Νάρκισσου, αναζητώντας «φίλους» της «ψηλής κοινωνίας» με σκοπό να κερδίσει τον θαυμασμό και την εκτίμηση των γύρω του. Ο Νάρκισσος δεν έχει την ικανότητα να δεθεί συναισθηματικά με άλλα άτομα λόγω της υπερβολικής προσπάθειας που καταβάλει να κατευνάζει την «πείνα» του για αναγνώριση και επιβεβαίωση της αξίας του.
Όπως ισχύει σε πολλούς τύπους διαταραχών, τα αίτια οφείλονται σε διάφορους βιοψυχοκοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι η κληρονομικότητα και η ποιότητα της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και τους γονείς κατά την παιδική ηλικία.  Όλοι μας έχουμε περάσει από το στάδιο του υγιή Ναρκισσισμού τους πρώτους μήνες της ζωής μας μέσα από την βιολογική μας ρύθμιση για αυτοσυντήρηση και επιβίωση. Τους πρώτους μήνες το βρέφος συμπεριφέρεται εγωκεντρικά απαιτώντας την κάλυψη των βασικών του αναγκών χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων έξω από αυτό.
Οι γονείς πολλές φορές ενισχύουν την δική τους αυτοεκτίμηση μέσα από τα χαρίσματα των παιδιών τους,  αλλά αυτό από μόνο του βέβαια δεν βλάπτει καθώς όλοι απολαμβάνουμε τον θαυμασμό των γονιών μας. Ο παθολογικά Ναρκισσισμός όμως αναπτύσσεται όταν το παιδί γίνεται ναρκισσιστική προέκταση των γονιών του και είναι αποδεκτό μόνο μέσα από τα επιτεύγματα και τα χαρίσματά του, υιοθετώντας έτσι τον «ψευδή εαυτό». Όπως είπε ο Winnicott, ένα εαυτό χωρίς ψεγάδια, πιο αποδεκτό, και πιο κοντά στις προσδοκίες των γονιών του και των άλλων γενικότερα.  Επίσης, ένα επικριτικό οικογενειακό περιβάλλον με συνεχή αξιολόγηση συμβάλει στην ανάπτυξη ναρκισσιστικής προσωπικότητας.
Σε οικογένειες όπου το παιδί επαινείται συνεχώς χωρίς τα ανάλογα επιτεύγματα, τείνει να αναπτύσσει μια μη ρεαλιστική αυτοεικόνα και αυτοεκτίμηση, μεγαλώνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ του αληθινού εαυτού(αυτό που αισθάνεται ότι είναι) και του εαυτού που παρουσιάζει προς τα έξω, του ιδεατού εαυτού.
Μια πιο πρόσφατη μελέτη αναδεικνύει μια άλλη αιτία που είναι συνυφασμένη με την εποχή μας και το σύστημα γενικότερα.  Σαν μέρος του δυτικού κόσμου βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από τα Μέσα για το τι είναι και πώς είναι το ιδανικό, οδηγώντας το άτομο να καταπνίγει τις αληθινές του ανάγκες και συναισθήματα δημιουργώντας ένα πιο αποδεχτό εαυτό με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά.
Τα άτομα με Ναρκισσιστική προσωπικότητα σπάνια ζητούν βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας λόγω της ναρκισσιστικής τους ψυχοσύνθεσης.  Συνήθως, επισκέπτονται ειδικούς μετά από καταθλιπτικά επεισόδια, όπου και βοηθούνται να ξεσκεπάσουν, να αποδεχτούν και να δουν με μια πιο ρεαλιστική ματιά τον εαυτό τους και τους άλλους, αποκτώντας ενσυναίσθηση και ετοιμότητα στο να δημιουργεί πιο λειτουργικές σχέσεις με το περιβάλλον του.

Ευάγγελος Ορφανίδης - Κλινικός ψυχολόγος