Παιδικές φοβίες: Πως να βοηθήσετε το παιδί σας να τις ξεπεράσει

  Ο φόβος είναι ένα από τα πρώτα, μη ευχάριστα συναισθήματα, που βιώνει αναπόφευκτα  ο άνθρωπος από τη γέννηση μέχρι και τον θάνατό του. Η ύπαρξη του φόβου ως συναίσθημα μέσα σε μια δεξαμενή συναισθημάτων, είναι μια από τις κυριότερες αιτίες που επιβίωσε το ανθρώπινο είδος μέσα στους αιώνες. Χαρακτηριστικό του φοβικού επεισοδίου είναι το αίσθημα τρόμου, ταχυπαλμία, εφίδρωση και η σύσφιξη των μυών. Όλα αυτά συμβαίνουν στο σώμα μας για να μπορέσουμε να αντιδράσουμε. Αυτό μπορούμε να το παρομοιάσουμε με ένα εσωτερικό συναγερμό, που μας παρακινεί να τραπούμε σε φυγή σε περίπτωση ψυχοσωματικού κινδύνου ή ακόμη και να παλέψουμε για επιβίωση. Είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση σε κάποιον πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο.
Στη παιδική ηλικία οι φόβοι που εκδηλώνονται είναι φυσιολογικοί και ενσωματωμένοι με τη διαδικασία της ψυχοφυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών. Σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο οι φόβοι διαφοροποιούνται. Οι συνηθέστεροι φόβοι των παιδιών βρεφικής ηλικίας είναι οι ασυνήθιστοι θόρυβοι, το ύψος, τα άγνωστα πρόσωπα και ο αποχωρισμός. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας φοβούνται τους ήχους τη νύχτα, το σκοτάδι, και με τη βοήθεια της φαντασίας στην ηλικία αυτή, τα φαντάσματα, τα τέρατα κάτω από το κρεβάτι και την ντουλάπα. Στα παιδιά σχολικής ηλικίας οι φόβοι ίσως να είναι οι φυσικές καταστροφές, τα ερπετά, τρομακτικές ταινίες, ο σχολικός εκφοβισμός, τις ασθένειες, ο θάνατος των γονιών κ.α. Οι αναμενόμενες φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών είναι το κλάμα, η νευρικότητα, η ανησυχία, καθώς και η αναζήτηση προστασίας από τους γονείς. Όταν, όμως, οι αντιδράσεις του παιδιού στο φοβικό αντικείμενο είναι έντονες όπως,
*να κρατούν για μεγάλο χρονικό διάστημα,
*να παρουσιάζουν σωματικά συμπτώματα,
*να επηρεάζουν την λειτουργικότητα του παιδιού,
*διαταραχή του ύπνου για μεγάλο χρονικό διάστημα,
*έντονο άγχος μόνο στην ιδέα του αντικείμενου ή της κατάστασης του φόβου,
τότε ενδείκνυται παρακολούθηση από ειδικό ψυχολόγο για ν’ αντιμετωπιστούν το συντομότερο δυνατό οι όποιες φοβίες ανέπτυξε το παιδί.
Η φοβία μπορεί να προκληθεί από ένα τραυματικό γεγονός, όπως δάγκωμα σκύλου ή ακόμη και μέσω της μετάδοσης του από τους γονείς,  π.χ. το παιδί να μιμείται ασυνείδητα τις αντιδράσεις της μαμάς ή του πατέρα στο φοβικό αντικείμενο. Η μετάδοση της φοβίας από του γονείς γίνεται, τόσο με λεκτικό όσο και με μη λεκτικό τρόπο, καθώς τα παιδιά είναι τέλειοι παρατηρητές των μη λεκτικών αντιδράσεων των ενηλίκων όπως γκριμάτσες κ.α.
 Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς

*Να μην υποτιμούν, κοροϊδεύουν ή ειρωνεύονται τους φόβους των παιδιών όσο αστείοι ή περίεργοι ακούγονται.

*Να εκθέτουν σταδιακά το παιδί στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση χωρίς να το πιέσουν.

*Να μην προσπαθούν να χειραγωγήσουν το παιδί μέσω του φόβου όπως, «θα σε πιάσει ο μπαμπούλας αν δεν φας το φαγητό σου», «θα σε πιάσει ο αστυνομικός αν δεν είσαι φρόνιμος» κ. α.

*Να προσπαθούν να μην προβάλουν τους δικούς τους φόβους στο παιδί.

*Να αφήνουν το παιδί να εκφράζει το πώς νιώθει για κάτι που φοβάται δείχνοντας του τρόπους για να διαχειρίζεται το φόβο του, όπως το να μετατρέπει το τέρας της ντουλάπας σε ένα αστείο τέρας. Ειδικότερα στις πιο μικρές ηλικίες μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την φαντασία του παιδιού για να αντιμετωπίζει τους φόβους του.

*Επαινέστε το παιδί κάθε φορά που τα καταφέρνει ν’ αντιμετωπίζει τους φόβους του.

*Μην ταπεινώνετε ή ταμπελώνετε το παιδί, «είσαι φοβητσιάρης», «είσαι ντροπαλός» κ.α.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πάντα ότι τα παιδιά μας έχουν μόνο μια και ανεπανάληπτη παιδική ηλικία. Από μόνο του αυτό είναι λόγος για να τους παρέχουμε ασφάλεια, αυτονομία, ενθάρρυνση και αποδοχή, βοηθώντας τα να στηρίζονται στις δυνάμεις τους και να δημιουργούν ασπίδες έναντι εκδήλωσης φοβιών και ό,τι άλλο τα εμποδίζει να χαίρονται αυτή την τόσο τρυφερή ηλικία.


 Ευάγγελος Ορφανίδης Κλινικός Ψυχολόγος